رشتی دوزی یا قلابدوزی

رشتی دوزی یا قلابدوزی

قلابدوزي يکي از قديمي ترين صنايع دستي شهر رشت است و عبارت است ازتزيين پارچه هاي ارزنده ي ضخيم از طريق رودوزي. بدين ترتيب که زمينه ي پارچه به وسيله ي نخ هاي ابريشمين تزيين مي گردد. به عبارت ديگر به روي پارچه هاي ضخيم، نقش هاي زيبايي با نخ ابريشمين و وسيله اي که قلاب نام دارد دوخته مي شود.

در فرهنگ معين قلاب دوزي عبارت است از دوختن نقش و نگار، از ابريشم يا خامه يا رشته هاي طلا و نقشه به روي پارچه با قلاب.

به طور کلي قلاب دوزي هنر دوختن ابريشم است بر پارچه ي ماهوت.

به قلاب دوزي در اصطلاح فرانسه Broderie«بردوردوزي» هم مي گويند.

رشتی دوزی یکی از رودوزی‌های سنتی ایران و از صنایع دستی شهر رشت، استان گیلان است که در فهرست آثار ملی ایران - میراث فرهنگی ناملموس (معنوی) به ثبت رسیده‌است.در دهه ۸۰ شمسی یونسکو نام این رشته را که قبلاً قلابدوزی رشتی بوده به نام دیرین و بومی رشتی‌دوزی تغییر داده است.

مرکز عمده رشتی دوزی شهر رشت است که به سبب شهرتی که در رشت داشته رشتی دوزی نامیده می‌شود. رشتی دوزی به سه روش ساده، برجسته و معرق دوخته می‌شود کاربرد این هنر از دیر باز تاکنون شامل پرده، فرش، پوشش زین، سجاده، روکش مقابر بزرگان، کلاه، لباس، رومیزی و روتختی و... است.

تاریخچه دقیقی از رشتی‌دوزی در دسترس نیست. داده‌های باستان‌شناسی حاکی از سابقه تاریخی رشتی‌دوزی در منطقه گیلان است و در کشف‌های باستان‌شناسی در لولمان گیلان قطعاتی از ملیله دوزی و قلاب دوزی بدست آمده که پژوهشگران آن را متعلق به دوره هخامنشیان می‌دانند. قدیمی‌ترین نمون ه‌های رشتی‌دوزی جدا از مجموعه‌های خصوصی، در موزه آستان قدس رضوی و موزه هنرهای تزئینی ایران نگهداری می‌شود.

رشت در گذشته یکی از عمده تولید و صادرات بهترین نوع ابریشم، ماده اولیه این هنر بوده هست.

نقوشي که در اين  هنربه کار مي روند دو نوع هستند:

-گلدوزي که از قديم بوده و به صورت الگويي ثابت مورد استفاده قرار مي گيرد.

- نقوش ابتکاري (ابداعي) به طوري که با نقوش قديم مطابقت داشته باشد. مثل نقشه، چادري ستوني، هشتي تاجي شب بي حاشيه دارد (در حدود 30 سال پيش، از اين طرح استفاده مي کردند و حاشيه ي اطراف آن کار ابتکاري است بدون نقشه روي پارچه قلابدوزي مي کنند .

به طور کلي نقشه هاي قلاب  دوزي را به پنج دسته تقسيم نموده اند:

1.    نقشه هاي اقتباسي: از نقشه هاي قديم که استاد کارهاي قديمي به حد اعلاء رسانيده بودند.

2.    نقشه هاي ابتکاري جديد: بايد با صنعت قلابدوزي مطابقت داشته باشد.

3.    نقشه آثار قديمي: برگ،گل و ساقه به رنگ طبیعي بروي ماهوت پياده مي شد.

4.    نقشه ي هندسي:که به شکلهاي مختلف ميباشد.

5.    نقشه ي سليقه اي: چنان که از نامش پيداست به سليقه ي افراد بستگي دارد

در گيلان ترسيم نقوش قلابدوزي اغلب ذهني بوده و اکثرا ًاز قديم نسل به نسل منتقل شده است. نقوشي که بيشتر مورد توجه بوده و بازار بهتري دارد نقش هاي قديمي کج بوته اي نقشه ترنجي و گرد مي باشد .